Οι Ναοί της Ενορίας μας
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ & ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι ίσως το μακροβιότερο σημείο αναφοράς της τοπικής εκκλησιαστικής ιστορίας. Η παράδοση αναφέρει ότι έχει ανεγερθείστη θέση προγενέστερου ναούαφιερωμένουστον Άγιο Γεώργιο. Ο αρχικός ναός,που λέγεται ότι χτίστηκε από το Βυζαντινό στρατηγό και μετέπειτα αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά (961), θρυλείται ως εκκλησίαμικρών διαστάσεων με τοιχογραφικό διάκοσμο και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στο ίδιο σημείο οικοδομήθηκε περί τα 1890 και ο δεύτερος ναός, ο οποίος πυρπολήθηκεκαι καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους. Από τη δεύτερη αυτή φάση της εκκλησίας διατηρούνται μέχρι και σήμερα τα Λυπηρά (δηλαδή η Παναγία και ο Ιωάννης ο Θεολόγος) στις δύο πλευρές του Σταυρού στο θριγκό του αφιερωμένου στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκουβόρειου κλίτους.Στην ίδια περίοδο χρονολογούνταιεπίσης διάφορες μικρές φορητές εικόνες, δύο φορητές αγιογραφίες Αποκαθήλωσης, ένας μεγάλου μεγέθους Σταυρός με δύο όψεις, μία λίθινη λεκάνη για το ευχέλαιο, μία χρυσοκέντητη ιερατική στολή, δύο αντιμήνσια (χρονολογούμενα στα 1842 και 1883 ), δύο σταυροειδή καλύμματα για την κάλυψη του Δισκοπότηρου κατά την Αγία Προσκομιδή και ένα Ευαγγέλιο τυπωμένο στη Βενετία το 1864. Ο ναός στη σημερινή του μορφή ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της δίκλιτηςκαμαροσκέπαστηςβασιλικής και ανοικοδομήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι εικόνες του τέμπλου αγιογραφημένες το 1916 έχουν φιλοτεχνηθεί από τον αγιογράφο Ευάγγελο Μαρκογιαννάκη.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ& ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ
Δυτικά του χωριού, επάνω σε λόφο με πανοραμική εποπτεία της περιφέρειας, βρίσκεται ναός αφιερωμένος στον Άγιο Χαράλαμπο και στην Ανάληψη του Κυρίου, ανοικοδομημένος στα 1900. Η εκκλησία ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της δίκλιτηςκαμαροσκέπαστης βασιλικής. Το τέμπλο και στα δύο κλίτη έχει φιλοτεχνήσει ο ξυλογλύπτηςΓιανναδάκης κατά το έτος 1952 ενώ τις λαϊκότροπες εικόνες του έχει αγιογραφήσει ο Ιωάννης Ψαράκης.
ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Ο ιερός ναός της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, ανοικοδομημένος στην τοποθεσία Μουρί-Χαλκιάδο στα 1900-1920, είναι μονόχωρος ναός με δίρριχτη στέγη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο του ξυλογλύπτηΓιανναδάκη, φέρει εικόνες αγιογραφημένες στο Άγιο Όρος,
Το νερό, το αναβλύζον κάτω ακριβώς από το Ιερό Βήμα, εκρέει εξωτερικά του ναού στη λίθινη κρήνη της «Ανεβάλουσας» που προσφέρει δροσιά στους χωριανούς όλη τη διάρκεια του χρόνου.
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ
Ο ιερός ναός των Ταξιαρχών, που ανεγέρθηκε στην τοποθεσία Τζερνιάδο το 1975, αντικατέστησε τον παλαιό ομώνυμο και ερειπωμένο σήμερα ναό, οικοδομημένο στα 1846. Ο παλαιότερος, στο τύπο του μονόχωρουκαμαροσκέπαστου κτίσματος, υπήρξε η κεντρική εκκλησία της ενορίας ενώ λειτούργησε και ως κοιμητηριακός ναός. Στο νεοανεγερθέντα ναό των Ταξιαρχών, που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, έχουν μεταφερθεί οι εικόνες του Χριστού και της Παναγίαςπου κοσμούσαν το ξυλόγλυπτο τέμπλο του αρχικού όπως και δύο βημόθυρα που απεικονίζουν τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.
ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΝΤΩΝ
Σε περίοπτη θέση με την ονομασία Σελί κτίστηκε το 1994 ο ιερός ναός των Αγίων Πάντων, σε μνήμη των 461εκτελεσθέντωναπό τα γερμανικά στρατεύματα κατοχήςτο 1943. Ισάριθμα των θυμάτων της σφαγήςείναι και τα κανδήλια στο εσωτερικό του ναού. Το τσιμεντένιο τέμπλο του ναού, που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του μονόχωρουκαμαροσκέπαστου, έχει κατασκευάσει ο Χάρης Κελαντωνάκης ενώ τις εικόνες του τέμπλου, το Δωδεκάρτο και το Προσκυνητάριο έχει αγιογραφήσει ο Εμμ. Ψαράκης.
ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ(ΟΜΑΛΟΣ)
Στις παρυφές του συμπλέγματος των κορυφογραμμών του Αφέντη Χριστού (2025 μ.), Ψαρής Μαδάρας, Κούπας, περικλείονται λεκανοπέδια ποικίλων μεγεθών από τα οποία το μεγαλύτερο και πιο ονομαστό είναι ο ΟμαλόςΒρίσκεται σε υψόμετρο 1350 μ. και έχει μήκος περίπου 4,5 χλμ. και πλάτος 600 μ. Περικλείεται μεταξύ των κορυφών: ΑφέντηςΧριστός(2140μ.), δύο κορυφές στα νότια του (2025 μ. και 2005 μ.), Κισσός (1090 μ.), Παντούρας (1512 μ.), αγνώστου ονόματος κορυφή δυτικά της τοποθεσίας Βουρλίδια (1417 μ.) και Παπούρα (1827 μ.).
Το χειμώνα τα αδιαπέραστα πετρώματα του πυθμένα του βοηθούν στη δημιουργία μικρής λίμνης στο κέντρο του, που αποστραγγίζεται σταδιακά μέχρι να απορροφηθεί εντελώς το καλοκαίρι. Το τοπίο είναι εξαιρετικό σε όλες τις εποχές του χρόνου, καθώς αλλάζει μορφές, από χιονισμένο σε καταπράσινο και λουλουδιασμένο και από γυμνό σε αλπικό με τη λίμνη στο εσωτερικό του.
ΟΙερόςΝαόςτουΑγίουΠνεύματος(ΟμαλόςΑμιρά-Βιάννου),κτίστηκεκατάτοέτος1889 από τον τότε βοσκόΜιχαήλΡαπτάκη (Χατζομιχελής), που αργότερα τονδώρισεστηνΕνορίαΑγίουΓεωργίουΑμιρά.ΕίναιρυθμούΒασιλικού,μικρό εκκλησάκι. Από τοΙερόΒήμαπερνάειτο νερό το οποίοπηγαίνειστη πηγή. Έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο νεότερης κατασκευής του 1998. Οι εικόνες του τέμπλουείναιέργο τουαγιογράφουΜ. Σταυρουλάκη.
ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥ
Περί τα τέλη Μαΐου 1867, κατά τη δεύτερη φάση της Κρητικής επανάστασης 1866-1869 (ή Μεγάλης), ο Ρεσίτ πασά με 15.000 άνδρες και τη βοήθεια γνώστη του τόπου, ακολούθησε τη Γερακιανή λαγκάδα όπου διέλυσε το 100μελές σώμα υπό τον Εμμανουήλ Χατζάκη και από την κορυφή του Αφέντη επιχείρησε να εισβάλει στο οροπέδιο Λασιθίου, "το κρηφύγετο και σιτοβολώνα των εξεγερθέντων". Οι τελευταίοι με δύναμη 3-3.500 υπό τον Μιχαήλ Κόρακα, γενικό επαναστατικό αρχηγό ανατολικών επαρχιών, τον απώθησαν εκ νέου στο βουνό παρότι είχαν αρχικά παραπλανηθεί εξαιτίας κινήσεων αντιπερισπασμού στα τέσσερα γνωστά περάσματα εισόδου.Την επομένη, μέσω κάποιων από αυτά διπλασιάστηκε το τουρκικό στράτευμα, για να ακολουθήσει 10ήμερο μαχών, οπισθοχώρηση των Κρητών και λεηλασία με ολοκληρωτική καταστροφή των χωριών και των καλλιεργειών του οροπεδίου, για δεύτερη φορά σε 44 χρόνια και την επανάσταση 1821-1830 (από τους Αιγύπτιους και Αλβανούς του Χασάν πασά, με αποκορύφωμα το δράμα της Μιλάτου).
Όπως ο Ψηλορείτης και τα Λευκά Όρη, επί γερμανικής Κατοχής ο Αφέντης "ήταν «Ελεύθερη Ελλάδα», όπως τα χαρακτήριζαν τότε".[6] Στην ευρύτερη περιοχή ενεργοποιήθηκε η αντιστασιακή ομάδα του Αδαμάντιου Κρασανάκη (Κρασαναδάμη) και των αδελφών του,η οποία στην έναρξη του 1943 ανέλαβε κοινή δράση με εκείνη από τα νότια του νομού Ηρακλείου και επικεφαλής τον Εμμανουήλ Μπαντουβά (Μπαντουβομανώλη),γνωστό και κατά την περίοδο του Εμφυλίο
Ο μικρού μεγέθους ιερός ναός έχει αφιερωθεί στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, οπότε την 6η Αυγούστου συρρέουν για τον εορτασμό του προσκυνητές από την επαρχία Βιάννου, την πόλη του Ηρακλείου, το Οροπέδιο και το νομό Λασιθίου. Στη δεδομένη θέση υπήρχε σπήλαιο με βαθμωτή κάθοδο στη δυτική του όψη, το οποίο η μυθολογική παράδοση θέλει -παρότι μικρό- ως κατοικία του αρχηγού των Σαραντάπηχων της αρχαίας Κρήτης. Ενδεχομένως και σύμφωνα με τη μινωική πρακτική στο υψηλότερο σημείο κάθε βουνού, αποτέλεσε τοποθεσία για ιερό κορυφής, όπως μαρτυρούν τα ανάλογης περιόδου πήλινα αγαλματίδια που ανά καιρούς έχουν βρεθεί.
Ιερό της εκκλησίας
Χριστιανικό εξωκλήσι αναφέρεται σε έγγραφο ήδη του 1343. Στη σημερινή του μορφή διαμορφώθηκε περί το 1992, με ενέργειες του τότε εφημέριου της Ενορίας Αγίου Γεωργίου του Αμιρά Βιάννου π. Εμμανουήλ Στρατάκη και τη σύμφωνη γνώμη του Μητροπολίτη Πέτρας και Χερρονήσου κ. Νεκταρίου (Παπαδάκη). Αρχιτεκτονικά, πρόκειται για μονόχωρο, θολωτό ναΐσκο άνευ τέμπλου, φιλοξενεί δε παλαιά πέτρινη εικόνα του Ιησού. Θρυλείται ότι αυτή, επανειλημμένως την περίοδο των εργασιών μεταφέρθηκε στο ενιαίο χωριό Αμιράς/Άρβη, φερόμενη να "ξαναγύριζε πίσω στη σπηλιά, εκεί που ήθελε να είναι...".Υπέστη κλοπή και δεν ξαναβρέθηκε.
Τα εγκαίνια ήταν προγραμματισμένα από το Μητροπολίτη Πέτρας κυρώ Νεκτάριο και τον τότε Εφημέριο της Ενορίας Αγίου Γεωργίου Αμιρά πατήρ Εμμ.Στρατάκη για το 1993 τα οποία αναβλήθηκαν.Τελικά τα εγκαίνια της εκκλησίας έγιναν από το νύν Μητροπολίτη Πέτρας κ.Γεράσιμο το 2019.
